Την Παρασκευή 12 Μαΐου 2017 είχαμε κάνει μια απίστευτη περιήγηση σε χώρους... "απαγορευμένους" με τη βοήθεια της αρχαιολόγου Λιάνας Σταρίδα. Είχαμε μάθει που λειτουργούσαν τα πορνεία του Χάνδακα... Από ποιές περιοχές προέρχονταν οι πόρνες... Ποια μέτρα λαμβάνονταν για τον περιορισμό του φαινομένου, αφού πρώτα εκτινάχθηκε ο αριθμός των νόθων παιδιών και των κρουσμάτων σύφιλης. Είχαμε μάθει ακόμα πως γιάτρευαν τη σύφιλη οι πρακτικοί γιατροί και πως μεταξύ των πελατών των κοινών γυναικών βρισκόταν ακόμα και ιερωμένοι.

Σας τα είχαμε μεταφέρει όλα αυτά, μέσω ενός εξαιρετικά δημοφιλούς άρθρου με πολλές χιλιάδες κλικ... Αν θέλετε να το διαβάσετε ή να το θυμηθείτε: http://voltarakia.gr/index.php/pigame-ki-itan-oraia/item/880-i-porneia-sto-kastro

Ωστόσο, καθώς η κ. Σταρίδα ήταν πραγματικός ποταμός, μία ανάρτηση δεν ήταν αρκετή για να "σηκώσει" όλα όσα μας έμαθε... Επανερχόμαστε, λοιπόν, με την πορνεία στο Κάστρο, μέρος δεύτερο, αν και ο τίτλος είναι λίγο παραπλανητικός, με δεδομένο ότι το παρόν περιλμβάνει το κομμάτι της εισήγησης της κ. Σταρίδα για την πορνεία από την Αρχαία Ελλάδα ως την Ενετοκρατία. Επιλέξαμε να δώσουμε, ωστόσο, το συγκεκριμένο τίτλο προκειμένου να μπορεί με την πρώτη ματιά να φανεί η συσχέτιση μεταξύ των δύο αναρτήσεων...

Για πάμε να δούμε τι μάθαμε:

* Στους μινωικούς και μυκηναϊκούς χρόνους η γυναίκα κατείχε εξέχουσα θέση στην κοινωνία. Αργότερα, όμως, η μητριαρχική κοινωνία έδωσε τη θέση της στην πατριαρχία και η γυναίκα για αιώνες πολλούς δεν είχε και την καλύτερη αντιμετώπιση. Χαρακτηριστικό της αντιμετώπισης αυτής είναι εκείνο που ο Δημοσθένης έγραφε στο κατά Νεαίρας: «Έχουμε εταίρες για την ευχαρίστησή μας, παλλακίδες για τις καθημερινές μας ανάγκες και συζύγους για να μας κάνουν νόμιμα παιδιά και να φροντίζουν το νοικοκυριό».

* Στους ομηρικούς χρόνους δεν συναντούμε πόρνες ή εταίρες. Η δημόσια πορνεία εμφανίζεται για πρώτη φορά στην αρχαϊκή περίοδο. Το φαινόμενο αυτό συνδέεται με την εκτόπιση των γυναικών από τις εκδηλώσεις του δημόσιου βίου και την παγίωση της γυναικείας καταπίεσης.

* Η πορνεία ανθούσε ιδιαίτερα σε πόλεις - "περάσματα". Η Κόρινθος, για παράδειγμα ήταν γεμάτη, όπως και όλες οι παράλιες πόλεις, μη εξαιρουμένων των πόλεων της Κρήτης. Ειδικά για το Ηράκλειο δεν υπάρχουν πληροφορίες. Θεωρούμε όμως ότι τόσο στο Ηράκλειο, όσο και στην υπόλοιπη Κρήτη, ίσχυαν τα όσα συνέβαιναν στην αρχαία Ελλάδα.

* Η διαφορά μεταξύ εταίρας και πόρνης. Το εταίρα προέρχεται από το εταιρείν που σημαίνει συντροφεύω και η λέξη πόρνη προέρχεται από το πέρνυμι που σημαίνει πουλώ. Οι χαρακτηρισμοί αυτοί προέκυψαν από συγγραφείς της εποχής, οι οποίοι δημιούργησαν την εικόνα της εταίρας με βάση την ιδιαίτερη προσωπικότητα διάσημων εταιρών.

* Για παράδειγμα οι εξαιρετικές ικανότητες της Ασπασίας, η ευφυΐα, το κύρος και η υπεροχή της πάνω σε εξέχοντες πνευματικούς και πολιτικούς άνδρες της εποχής της (μια εικόνα που κατασκεύασε ο Πλούταρχος το 2ο αι.μ.Χ.) ήταν η αιτία να αποδοθεί σε όλες τις εταίρες το χαρακτηριστικό της πνευματικής ανωτερότητας. Ουσιαστική διαφορά φυσικά δεν υπήρχε εφ’ όσον και οι δύο εξασκούσαν επάγγελμα που τους εξασφάλιζε την επιβίωσή τους. Όλες προσέφεραν τις σεξουαλικές τους υπηρεσίες με μικρότερη η μεγαλύτερη αμοιβή και διέφεραν στα προσόντα τους: την εξυπνάδα, το χιούμορ, την ευστροφία, τους καλούς τρόπους και την παιδεία.

* Οι "κατηγορίες" των εταίρων ήταν: Οι εταίρες τις οποίες πλήρωναν οι αστοί για μία νύχτα, μία μέρα ή και περισσότερο για να τους συνοδεύουν στα συμπόσια, οι πόρνες των ιδιωτικών και δημόσιων οίκων ανοχής, «οι κατάκλειστες» τις οποίες προστάτευαν οι μαστροποί και ματρόνες και τις οποίες επισκέπτονταν οι λιγότερο προνομιούχοι οικονομικά καθώς και η χαμηλότερη κατηγορία, οι «γεφυρίδες», εκείνες δηλαδή που αναζητούσαν τους πελάτες τους στο ύπαιθρο κάτω από γέφυρες.

* Γενικά στον αρχαίο κόσμο κανείς δε θεωρούσε επιλήψιμη την επαφή με «πληρωμένες γυναίκες». Οι παραστάσεις των αγγείων που προορίζονταν για τα συμπόσια, με τις αμέτρητες τολμηρές ερωτικές σκηνές αποτελούν μία μαρτυρία για την ευρεία διάδοση της πορνείας και την κοινωνική αποδοχή της. Οι πόλεις που δημιουργήθηκαν στην αρχαϊκή εποχή αλλά κυρίως τα λιμάνια όπου συγκεντρώνονταν έμποροι και ναυτικοί αποτελούσαν πρόσφορο έδαφος για την άσκηση της πορνείας.

* Δημόσιους οίκους ανοχής με σκλάβες ιερόδουλες ίδρυσε ο Σόλων στις αρχές του 6ου αι. π. Χ. Προσέλκυαν άνδρες από διάφορες περιοχές, συμβάλλοντας έτσι και στην ανάπτυξη της πόλης, κάτι αντίστοιχο με τον σημερινό... τουρισμό! Αρχικά οι δουλειές δεν πήγαιναν και τόσο καλά... Ωστόσο στα τέλη του 4ου αι. π. Χ. και σε όλη τη διάρκεια του 3ου αι. η πορνεία γνώρισε μεγάλη άνθηση.

* Τα δημόσια πορνεία είχαν αρχίσει να αποφέρουν γερά κέρδη. Τα κορίτσια περίμεναν στην αράδα έξω από τους οίκους. Σύμφωνα με τον Αθήναιο, περίμεναν «με στήθη γυμνά και φορέματα αραχνοΰφαντα... οποιοδήποτε άνδρας μπορεί να διαλέξει αυτή που του αρέσει- λεπτή, χοντρή, τροφαντή, ξερακιανή, καμπούρα, νέα, γριά, μετρίου αναστήματος, ώριμη... σε τραβούν με το ζόρι φωνάζοντας σε πατερούλη αν είσαι μεγάλος, ή αδερφούλη ή νεαρούλη». Η αμοιβή ήταν... προαιρετική (!) και κυμαινόταν από έναν οβολό μέχρι ένα στατήρα ανάλογα με την κατηγορία του οίκου και τις παρεχόμενες υπηρεσίες, ενώ οι ιδιοκτήτες του οίκου ανοχής πλήρωναν ετήσιο φόρο στην πολιτεία.

* ΑΓΡΑ ΠΕΛΑΤΩΝ Υπήρχαν επίσης οι ιερόδουλες του δρόμου οι οποίες δούλευαν πολύ καλά σε μέρη που δεν είχαν λιθοστρωθεί, χρησιμοποιώντας μια ευρηματική μέθοδο άγρας πελατών. Το σανδάλι μιας τέτοιας πόρνης του δρόμου πέρασε στην αιωνιότητα. Είχε γράψει στη σόλα ανάποδα ένα μήνυμα που αποτυπωνόταν στην επιφάνεια του δρόμου ώστε να το διαβάσει ο επόμενος περαστικός. Το μήνυμα έλεγε, «ακολούθησέ με»!

* Στην αρχαία και ρωμαϊκή εποχή ήταν εύκολο να διακρίνει κάποιος την κοινή από τη σεμνή γυναίκα, καθώς η πόρνη φορούσε έντονα φορέματα στολισμένα με άνθη, γεωμετρικά πολύχρωμα σχέδια, ενώ οι σεμνές οικοδέσποινες φορούσαν μακριά εσθήτα, σφιχτή στη μέση και πλατιά ταινία. Αντίθετα, οι εταίρες φορούσαν κοντό χιτώνα χωρίς ταινία και από πάνω μαύρη τήβεννο όμοια με την ανδρική.

* Όταν ο χριστιανισμός κυριάρχησε στον ρωμαϊκό κόσμο έπρεπε να βρεθεί μια λύση για το ευρύτατα διαδεδομένο φαινόμενο της πορνείας. Θεωρητικά, η απαγόρευση και η καταδίκη της ήταν απόλυτη. Το γεγονός ότι πολλοί ειδωλολατρικοί ναοί ήταν συγχρόνως και πορνεία ήταν άλλωστε από τα βασικότερα επιχειρήματα των χριστιανών θεολόγων κατά των παλαιότερων θρησκειών. Είναι όμως δυνατόν να καταργηθεί η πορνεία; Μάλλον όχι.

* Έτσι λοιπόν, οι επικεφαλής της Εκκλησίας αποφάσισαν να καταδικάσουν μεν την πορνεία ως αμαρτία, αλλά στην πράξη να κάνουν τα στραβά μάτια. «Μακριά από μας η πορνεία» είπαν. «Τοποθετείται στο κοινωνικό περιθώριο και όποιος θέλει μπορεί εκ των υστέρων να μετανοήσει». Έφτιαξαν μάλιστα και ειδικά μοναστήρια για πόρνες που ήθελαν να ξαναμπούν στον δρόμο του Θεού. Παρά την καταδίκη όμως της σαρκικής αμαρτίας, παρά την εξύμνηση της παρθενίας, υπήρξαν και πατέρες της εκκλησίας που αναγκάστηκαν, σε στιγμές ειλικρίνειας, να ομολογήσουν την κοινωνική χρησιμότητα του αγοραίου έρωτα.

* Ο Άγιος Αντώνιος έλεγε: «Καταργήστε την πορνεία και τότε η ακολασία θα παρασύρει τα πάντα». Πιο γλαφυρός ήταν ο Θωμάς ο Ακινάτης: «Η πορνεία στις πόλεις είναι σαν τον βόθρο στα παλάτια. Αν αφαιρέσετε το βόθρο, το παλάτι θα γίνει ένας χώρος γεμάτος βρόμα και δυσωδία».

* Σημαντικές σχετικές πληροφορίες μας παρέχουν οι Λόγοι των Πατέρων της εκκλησίας, προεξάρχοντος του Χρυσόστομου, και μάλιστα εκείνοι, στους οποίους αναφέρονται τα περί θεάτρου, ιπποδρομιών, πορνείας, καλλωπισμού γυναικών και μοιχείας. Στα αγιολογικά κείμενα διαβάζουμε για τη ζωή των δημοσίων και των πορνευομένων γυναικών στα καπηλειά και τα ξενοδοχεία και για τις προσπάθειες οσίων ανδρών για τη σωτηρία τους. Οι διατάξεις των πολιτικών νόμων είναι μια ακόμα πηγή, όπως και οι κανόνες των Ιερών Συνόδων και οι ερμηνευτές τους. Στις πηγές αυτές πρέπει να προσθέσουμε τα ρητορικά μεσαιωνικά γυμνάσματα, τα βυζαντινά μυθιστορήματα, σχετικά χωρία βυζαντινών ποιημάτων, ερωτικές επιστολές και άλλα...

* Στη βυζαντινή περίοδο, την κοινή γυναίκα ο κόσμος αποκαλούσε «προϊσταμένη», πόρνη, δημοσία, κοινή, πολιτική, κατ’ ευφημισμό κόρη ή κοράσιο, κούρβα, και κατά τους τελευταίους αιώνες αμαρτωλή, κακή γυναίκα, γυναίκα των πάντων και με την ξενική λέξη πουτάνα.

* Και στο Βυζάντιο οι πόρνες έφεραν στολή διαφορετική της των εντίμων γυναικών, άγνωστο όμως πώς ήταν ακριβώς. Πάντως γνωρίζουμε ότι οι δημόσιες γυναίκες καλλωπίζονταν, φορούσαν φορέματα παρδαλά, βαθυκόκκινα και καθόλου πολυτελή και κοσμήματα και δακτυλίδια και μαργαριτάρια και άλλους πολύτιμους λίθους. Επιπλέον έκαναν περίεργες κομμώσεις, δεν είχαν καλυμμένο το πρόσωπο με «προσωπίδιο», όπως οι σεμνές γυναίκες, ούτε το κεφάλι καλυμμένο με «μαφόριον» (καλύπτρα), αλλά βάδιζαν με γυμνό πρόσωπο και ελεύθερα μαλλιά.

* Οι πόρνες διακρίνονταν στις παρακάτω τάξεις:
α) Στις επί δημοσίου ή ιδιωτικού οικήματος προϊσταμένες.
β) Στις σκηνικές.
γ) Στις αυλητρίδες και ορχηστρίδες.
δ) Στις υπηρετούσες στα καπηλειά, τα πανδοχεία και τα βαλανεία, εκ παραλλήλου όμως ασκούσαν πορνεία με την ώρα.

* Ότι γινόταν στα καπηλειά συνέβαινε σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα στα διάφορα πανδοχεία ή ξενοδοχεία. Σε αυτά που βρίσκονταν σε κεντρικούς μεγάλους δρόμους, σύχναζαν οδοιπόροι, στρατιώτες, αξιωματικοί, κρατικοί υπάλληλοι κλπ. Τα βαλανεία δεν εξαιρούνταν του κανόνα. Πολλές φορές θεωρείτο υπηρεσία αισχρή ή υπηρεσία γυναικών, ενώ αναφέρονται «και αι εν λουτροίς εταιριζόμεναι». Τα οικήματα αυτά ονομάζονταν και από τους συγγραφείς και από τον λαό «πορνεία», μιμαρεία, εργαστήρια, καταγώγια, κοινεία, μαστροπεία, χαμαιτυπεία, πολιτικαρεία, κατά δε τους τελευταίους αιώνες μπουρδέλα από το βενετικό bordelo.

* Τα πορνεία ήταν δημόσια και ιδιωτικά. Ο Μ. Κωνσταντίνος, θέλοντας να φροντίσει για την ηθική των υπηκόων του, έκτισε στην Κωνσταντινούπολη, στην τοποθεσία Ιεύγμα, ένα επίμηκες κτίσμα, στο οποίο διέταξε «να κατοικώσιν αι ελευθερίων ηθών γυναίκαι, έξω δε του οίκου μη ευρίσκεσθε έτερον πορνείον». Η γκετοποίηση των ιερόδουλων συνεχίστηκε και από τον Μέγα Θεοδόσιο και διατηρήθηκε μέχρι την εποχή του Λέοντος του Ίσαυρου σε όλες τις βυζαντινές κτήσεις.

* Πώς ήταν τα Βυζαντινά σεμνεία, δεν μπορούμε να γνωρίζουμε ακριβώς, μας είπε η κ. Σταρίδα. Πάντως, το πορνείο που ίδρυσε ο Μ. Κωνσταντίνος είχε διάφορα διαμερίσματα που χωρίζονταν με κολώνες μεταξύ των οποίων απλώνονταν παραπετάσματα. Πάνω από κάθε διαμέρισμα, κατά τη ρωμαϊκή συνήθεια, υπήρχε ταμπέλλα, όπου αναγραφόταν η αμοιβή που έπρεπε να καταβάλλει ο επισκέπτης στη γυναίκα, κατά μίμηση των ρωμαϊκών πορνείων όπου επίσης υπήρχε ταμπέλλα που έγραφε occupata, όποτε αυτή δεν ήταν διαθέσιμη.

* Συχνά το σεμνείο διηύθυνε γυναίκα προαγωγός, την οποία τα κείμενα αποκαλούν Κεράν την Πρώτην. Η δουλειά της δεν ήταν μόνο η διεύθυνση του πορνείου αλλά και η συμφωνία και είσπραξη της αμοιβής, καθώς και η με διάφορους υπαινιγμούς υπόδειξη των επισκεπτών για το τι δώρα έπρεπε να προσφέρουν στο βοηθητικό προσωπικό, χρήματα, φορέματα, υποδήματα, τρόφιμα, κοσμήματα.

* Στο βοηθητικό προσωπικό ενός χαμαιτυπείου ανήκε και η μαστροπός ή μαυλίστρια, συνήθως μεγάλης ηλικίας, η οποία όμως, σε περίπτωση που κρατιόταν ακόμα καλά, πρόσφερε τις υπηρεσίες της στους επισκέπτες. Ο νόμος παρακολουθούσε αυτές τις γυναίκες και σε περίπτωση που εκπορνεύονταν τους επέβαλε κεφαλική ποινή ή διηνεκή εξορία.

* Τα σεμνεία διηύθυναν επίσης πορνοβοσκοί ταυτιζόμενοι με τους προαγωγούς. Οι μαστροποί και προαγωγοί, παρά τις απαγορεύσεις και τις ποινές, εξακολουθούσαν να ασκούν το επάγγελμά τους. Αυτό αποδεικνύεται και από το μεγάλο πλήθος των πορνείων και πορνών στις βυζαντινές κτήσεις, και μάλιστα σε κέντρα όπως η Αλεξάνδρεια, Αντιόχεια, 'Έδεσσα, Βηρυτός, Κωνσταντινούπολη, Θεσσαλονίκη, Πειραιάς, Κόρινθος και διάφορα ναυτικά κέντρα, όπως ο Χάνδακας, όπου άνδρες του πολεμικού ναυτικού ή διάφοροι άλλοι ναυτιλλόμενοι διασκέδαζαν.

* Μόνο λίγες εταίρες μπορούσαν να ανέλθουν την κοινωνική σκάλα. Οι περισσότερες ιερόδουλες που εργάζονταν σε οίκους ανοχής και ταβέρνες και αναφέρονται ως «πόρναι», ήταν σκλάβες ή αγράμματες χωριατοπούλες, όπως η Μαρία η Αιγύπτια που αργότερα έγινε η άγια ερημίτισσα της ερήμου της Ιουδαίας.

* Ο πιο ευρηματικός απ’ όλους αποδείχτηκε αργότερα ο βασιλιάς Λουδοβίκος ο ΙΓ’ της Γαλλίας. Για να τα έχει καλά και με την Εκκλησία και με τους λάγνους υπηκόους του, έβγαλε τον ακόλουθο απίστευτο νόμο: «Όλοι οι οίκοι ανοχής πρέπει να βρίσκονται σε απόσταση όχι μεγαλύτερη από τριακόσια μέτρα από κάποια εκκλησία, ώστε εκείνοι που φεύγουν από εκεί να μπορούν εύκολα να πηγαίνουν στην εκκλησία για εξαγνισμό».

* Ο Λουδοβίκος ο Θ' απαγόρευσε στους σταυροφόρους του που βάδιζαν κατά των Αγίων Τόπων να κουβαλούν μαζί τους πόρνες, διότι αυτό ήταν μεγάλη αμαρτία. Τους επέτρεπε όμως να πηγαίνουν με μουσουλμάνες πόρνες, διότι αυτές δεν ήταν χριστιανές και συνεπώς... δεν υπόκεινταν στην απαγόρευση!

* Τον 13ο αιώνα έκαναν την εμφάνισή τους και τα πρώτα δημοτικά πορνεία, ειδικά σε πόλεις που ήταν κέντρα εμπορίου, όπου στάθμευαν καραβάνια εμπόρων. Μπροστά στον φόβο του να ξελογιάζουν οι πλούσιοι ξένοι τυχοδιώκτες τις γυναίκες των ντόπιων, οι ίδιες οι κοινότητες άνοιγαν τα πορνεία, εξασφαλίζοντας και την ησυχία τους και κάποια έσοδα για το κοινοτικό ταμείο.

* ΕΠΙΔΟΤΟΥΜΕΝΗ ΠΟΡΝΕΙΑ Στη Φλωρεντία και στη Βενετία άνοιξαν από το 1360 ως το 1400 δεκάδες δημόσια πορνεία, που είχαν συγκεκριμένη αποστολή. Επειδή οι επιδημίες και κυρίως η πανώλη είχαν αποδεκατίσει τον πληθυσμό, οι πολιτικές αρχές των πόλεων αποφάσισαν να προσφέρουν στους νέους πόρνες σε πολύ χαμηλές τιμές, ώστε αυτοί να γλυκαθούν από την επαφή, να τη συνηθίσουν κι έπειτα να καταφύγουν στον γάμο, απαραίτητο σκαλοπάτι για την αύξηση του πληθυσμού. Ήταν ένα είδος επιδοτούμενης πορνείας από το κράτος. Την ίδια περίοδο άνθησαν και οι πόρνες των πανηγυριών, γυναίκες που πήγαιναν από πανηγύρι σε πανηγύρι με αραμπάδες και πρόσφεραν μέσα σε αυτούς αγοραίο έρωτα.

* Διαβόητες ήταν τέλος τον Μεσαίωνα οι λεγόμενες πόρνες των συνταγμάτων. Ήταν οι χειρότερες του είδους και ακολουθούσαν συστηματικά τα μισθοφορικά σώματα των βασιλιάδων και των ηγεμόνων στους πολέμους και στις επιδρομές τους, ήταν υπεύθυνες για τη μετάδοση επιδημιών και αφροδίσιων νοσημάτων και παραδίδονται ως ρακένδυτες, βρόμικες και αδίσταχτες.

Αυτά και άλλα πολλά πικάντικα μάθαμε από την Λιάνα Σταρίδα στο πλαίσιο της εκδήλωσης - "Αφιέρωμα στο περιθωριακό στοιχείο", που έγινε στο πλαίσιο των παρουσιάσεων με θέμα "Ψηφίδες Κρητικής Ιστορίας". Την παρουσίαση, που εξελίχτηκε σε μια ωραία βραδιά, είχαν διοργανώσει οι: Αντιδημαρχία Πολιτισμού και Εθελοντισμού Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη Ομάδα Εθελοντών Πολιτισμού Δήμου Ηρακλείου.

Υπενθυμίζουμε πως αν θέλετε να μάθετε ή να το θυμηθείτε για την πορνεία στο Κάστρο από την Ενετοκρατία και μετά ο σύνδεσμος είναι: http://voltarakia.gr/index.php/pigame-ki-itan-oraia/item/880-i-porneia-sto-kastro

www.voltarakia.gr