Οι νεότεροι δε γνωρίζουμε καν την ύπαρξη του εν λόγω φαγητού. Οι παλαιότεροι, όμως, κάθε χρόνο την παραμονή των Φώτων στην Κρήτη κατανάλωναν αποκλειστικά και μόνο αυτό. Πρόκειται για τα φωτοκόλλυβα, ένα υπέροχο έδεσμα με διάφορα όσπρια και στάρι ανακατεμένα και βρασμένα μαζί...

ΤΗΣ ΕΛΕΝΗΣ ΣΤΑΥΡΟΥΛΑΚΗ

Τα φωτοκόλλυβα λέγονται επίσης και ψαροκόλλυβα, παλικάρια, παπούδια ή φωτοπάπουδα, ανάλογα με το μέρος της Κρήτης στο οποίο βρισκόμαστε.

Ως γνωστό, η παραμονή των Φώτων είναι μεγάλη νηστεία για την Ορθόδοξη Εκκλησία. Ούτε λάδι δεν τρώνε κανονικά την ημέρα αυτή οι πιστοί, προκειμένου να μπορούν την επόμενη μέρα να πιούν αγιασμό.

Έβαζαν, λοιπόν, σε μια μεγάλη κατσαρόλα, ότι τους βρισκόταν σε σπορικά, δηλαδή ότι έσπερναν οι άνθρωποι παλιά: Φασόλια, ρεβίθια, φακές, κουκιά, φάβα, στάρι κ.α. Τα έβραζαν και τα έτρωγαν αλάδωτα, ενώ μ' αυτά τάιζαν και τα ζώα τους εκείνη τη μέρα. Τάιζαν και τα ζώα, γιατί κατά την παράδοση, το βράδυ εκείνο είναι ανοιχτοί οι ουρανοί και τα ζώα έχουν ανθρώπινη λαλιά. Με τον τρόπο αυτό θεωρούσαν οι άνθρωποι πως καλόπιαναν τα ζώα τους κι εκείνα δεν θα έκαναν παράπονα στο θεό ότι δεν τα περιποιούνται...

Μαρτυρία από το Πισκοκέφαλο Σητείας...

Η κ. Μαρία θυμάται: "Μέχρι και την δεκαετία του 1970 η μακαρίτισσα η θεία μου Ειρήνη ετοίμαζε τα παλικάρια για τα βόδια μας. Μας έλεγε ότι μιλούσαν εκείνο το βράδυ και τα έφερνε από το στάβλο μέσα στην αυλή μέχρι την πόρτα του σπιτιού μας. Αυτά συνέβαιναν στο Πισκοκέφαλο της Σητείας"...

Μαρτυρία από τη Γέργερη Νομού Ηρακλείου...

Σύμφωνα με τη μαρτυρία της Φλώρας Παπουτσάκη, στην Γέργερη της Κρήτης τα έλεγαν ψαροκόλλυβα. Έτρωγαν οι άνθρωποι, τάιζαν και τα ζώα τους, αλλά και τα "πτηνά τ' ουρανού. Η κ. Παπουτσάκη θυμάται τη συγχωρεμένη τη γιαγιά της να πετάει στο δώμα ψαροκόλλυβα για να φάνε τα πουλιά... Είχαν, βλέπουμε, μεγάλη σοφία οι άνθρωποι παλιά. Σεβόταν όλα τα πλάσματα της γης, είτε τα είχαν ανάγκη, είτε όχι και χωρίς να έχουν διδαχθεί τη σημασία της βιοποικιλότητας...

Μαρτυρία από το Οροπέδιο Λασιθίου...

Τα πουλιά τα τάιζαν απαραιτήτως με παλικάρια (έτσι τα έλεγαν εκεί) και στο Οροπέδιο Λασιθίου... Η κ. Πόπη Σπανάκη θυμάται την αδερφή της, να την σηκώνει για να φτάσει στην ταράτσα να τους τα πετάξει, μα θυμάται και τι πάθαινε όποιος τολμούσε να παραφυλάξει, προκειμένου ν' ακούσει τι έλεγαν τα οζά, που αποκτούσαν εκείνη τη βραδιά ανθρώπινη μιλιά... Η κ. Σπανάκη αναφέρει: "Τα ψήναμε την παραμονή των φώτων και τα λέμε "παλληκάρια" στο Οροπέδιο. Τρώγαμε εμείς και δίδαμε στα οζά (κυρίως στα βούγια απαραιτήτως και στα πουλιά στη ταράτσα που με σήκωνε η αδερφή μου για να φτάνω να τους τα πετάξω. Ήταν μια ξεχωριστή βραδυά, γιατί μιλούσανε τα βούγια και δεν έπρεπε να ακούσει κανένας ίντα λένε γιατί θα γινότανε 'κουτσούρι' επί τόπου".

Δεύτερη μαρτυρία απ' το Οροπέδιο...

Η Πόπη Πλατή από το Οροπέδιο Λασιθίου, θυμάται για την παραμονή των Φώτων: "Επαέ στη Κρήτη ετουτηνιά τη μέρα έχομε το συνήθειο και ψήνομε φωτοπάπουδα, γη παλικάρια, γη παπούδια. Ανακατώνομε ροβίθια, κουκιά, φασούλια, φακή, στάρι, φάβα και τα βράζομε όλα μαζί ανάλαδα γιατί νηστέβγομε σήμερο να πιούμε αγιασμό αύριο.

Η μάνα μου οντε νε περνούσε από κονάκι μας σα σήμερο ο παπάς να μας σε φωτίσει εξεσκέπαζε και το τσικάλι να φωτίσει και τα παπούδια. Εταϊζανε και τα οζά παλικάρια και ετουτηνιά την αργατινή εμιλούσανε σα και ετουλόμας και λέγανε τα παράπονα ντους για το αφεντικό ντους.

Ένας καλόχαρος λένε πως επαρακάτσεψε να ακούσει ίντα δα πούμε τα οζά οντε ν ήθελα αρχίξουνε να μιλούνε. Μαύρη ντου η μοίρα ίντα ήπαθε, εβουβάθηκε, και κουφάθηκε και εγανακτήσανε να τονε ξανακάμουνε έτσα που ήτανε. Όλα τα ξόρκια και τα διαβαστικά που κατέχανε του τα πάνε και με όλα τα αγιάσματα πού ‘χανε τόνε λαντουρίσανε για να συνηφέρει.

Η γιαγιά μου επέτανε παλικάρια και στα δώματα και ήλεγε: "πάρετε πουλιά να φάτε και το Θεό δοξάστε".

Μαρτυρία από τη Μεσαρά...

Ο λαογράφος μας Γιώργος Χουστουλάκης αναφέρει: "Φυλάγαν παλληκάρια αλάδωτα και τα έβαζαν κάπου να στραγγίσουν. Αργά το βράδυ έπαιρναν μια φούχτα και την πετούσαν στη ματζαδούρα (ταΐστρα) κάθε ζώου. Έδιναν από μια φούχτα φωτοκόλυβα όχι μονάχα σε κάθε ζώο, αλλά πέταγαν από μια φούχτα και στο κούμο (κοτέτσι) που είχαν κοιτάξει (κουρνιάσει) οι όρνιθες (κότες), και το πρωί που θα ξυπνούσαν θα τα έβλεπαν και θα τα τσιμπολογούσαν!

Φωτοκόλυβα, επίσης, πέταγαν μια φούχτα και στη ταράτσα του σπιτιού λέγοντας τη φράση:

«Φάτε πουλιά αγριόπουλα, κι απ’ του (Λευτέρη) τη σπορά να λείπετε!»

Το εκάστοτε όνομα που αναφέρανε ήταν εκείνο του νοικοκύρη κάθε σπιτιού.

Ο σκοπός του εθίμου με τα φωτοκόλυβα ήταν πως αναγνώριζαν και εδώ τα ζωντανά σαν οικογένεια τους και θεωρούσαν πως και εκείνα έχουν ψυχή όπως οι άνθρωποι.

Λέγανε επίσης πως τα ζώα σα φάνε τα φωτοκόλυβα, τα μεσάνυχτα άρχιζαν να μιλάνε και να συνομιλούν μεταξύ τους, να λένε για το Χριστό που βαπτίστηκε και το πόση καλή φροντίδα έχουν από το αφεντικό τους και δεν έχουν κανένα παράπονο! Αυτό ο λαός κάπου το εκμεταλλεύτηκε και έφτιαξε διάφορες αστείες ιστορίας που σχετίζονται με το αφεντικό και την αφεντικίνα! Γεγονός πάντως ήταν πως πολλά παιδιά πίστευαν τη δοξασία και πήγαιναν κρυφά τη νύχτα να κρυφακούσουν αν πράγματι μιλάνε τα βούγια οι γαϊδάροι ή τα κατσικοπρόβατα! Φυσικά προς μεγάλη απογοήτευση τους!

Πάντως φοβέριζαν τα παιδιά πως αν τύχει κι ακούσουν ζώο να μιλά με ανθρώπινη φωνή, αμέσως θα χάσουν για ένα χρόνο τη λαλιά τους, εκτός που θα βουβαθούν, θα κοκαλιάσουν κιόλας και θα μείνουν μια στήλη άλατος"!

www.voltarakia.gr

Φωτογραφία από ψαροκόλυβα, ενώ βράζονταν στο 5ο Φεστιβάλ Κρητικής Κουζίνας.

Σημείωση: Αν σας αρέσουν τα ξεχασμένα φαγητά και η διατροφική κουλτούρα της Κρήτης ελάτε στην παρέα μας. Αν δεν έχετε ήδη κάνει, κάντε like στη σελίδα μας στο facebook, ακολουθήστε μας στο instagram ή/ και βάλτε μας στα αγαπημένα σας για να μας βλέπετε καθημερινά εδώ.