Την Κυριακή 7 Απριλίου 2024, εορτή της Σταυροπροσκυνήσεως στον Ιερό Ναό Τιμίου Σταυρού Φορτέτσας θα τελεστεί στις 7 το πρωί ο όρθος και η θεία λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου, ιερουργούντος του σεβασμιωτάτου Αρχιεπισκόπου Κρήτης Ευγενίου.

Την παραπάνω ανακοίνωση έκανε η Ενορία του Αγίου Ευμενίου Φορτέτσας.

Με αυτή την αφορμή και με τη βοήθεια της ξεναγού και συγγραφέως κ. Αθηνάς Κυριακάκη - Σφακάκη κάνουμε ένα αφιέρωμα στη Φορτέτσα. Τα κείμενα που ακολουθούν είναι τμήμα μεγαλύτερης διάλεξης που είχε κάνει στο παρελθόν για τη συγκεκριμένη περιοχή.

ΦΟΡΤΕΤΣΑ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ

φορτέτσα (άμεσο δάνειο) από την ιταλική: Fortezza

Οθωμανικό φρούριο που οικοδομήθηκε - δημιουργήθηκε το 1647 από τον Ντελή Χουσείν, αφού οι Τούρκοι είχαν καταλάβει όλη την Kρήτη εκτός της Candia, της οποίας η πολιορκία διήρκεσε 22 χρόνια 1647-1669. Είναι η μεγαλύτερη σε διάρκεια πολιορκία πόλης στην παγκόσμια ιστορία.

Ο Γκαζί Ντελή Χουσεΐν ηγείτο των πολιορκητών μέχρι το 1658 οπότε και ανεκλήθη στην Κωνσταντινούπολη και απεκεφαλίσθη.

Το καλοκαίρι του 1649 ο Χουσεΐν αντιμετώπισε ανταρσία γενιτσάρων που αρνήθηκαν να περάσουν τον χειμώνα στα χαρακώματα γύρω από την πόλη. Εξαιτίας αυτού του γεγονότος ο Χουσεΐν πήρε άδεια από τον σουλτάνο να κτίσει το φρούριο.

Η κατασκευή του φρουρίου άρχισε τον Απρίλιο του 1650 και ολοκληρώθηκε σε τρεις μήνες. Η θέση επελέγη επειδή:

1. Πρόσφερε ασφάλεια από τις αιφνιδιαστικές επιθέσεις αντιπάλων και παρείχε δυνατότητα εύκολης επιτήρησης της πολιορκούμενης πόλης και του λιμένος.

2. Βομβάρδιζαν στοχευμένα από εκεί τα τείχη της Candia.

3. Ήταν ασφαλής η στρατοπέδευση των πολιορκητών.

Καθώς η πολιορκία συνεχίζετο το φρούριο εξελίχθηκε σε διοικητικό κέντρο των Οθωμανών και σε κέντρο κοινωνικής ζωής.

ΒΔ του φρουρίου αναπτύχθηκε οικισμός , που ονομάζετο: Nova Candia - Νέα Κάντια, Inadiye (από την Τουρκική γινάτι).

Σύμφωνα με τον Εβλιά Τσελεπή είχαν οικοδομηθεί: Σπίτια, επτά τζαμιά χωρίς μιναρέ, μικρά τεμένη, σχολεία, τεκέδες, χαμάμ, χάνια και μαγαζιά. Μια τεράστια πόλη για τα μεγέθη της εποχής. Το σύνολο των κτισμάτων ήταν από ευτελή υλικά, επειδή η εγκατάσταση θεωρείτο προσωρινή. Το δε όνομα Nova Candia θεωρείται ειρωνικό λόγω της διαφοράς επιπέδου μεταξύ της εγκατάστασης αυτής και της λαμπρής Candia.

Το 1669, στην τελική φάση της πολιορκίας της Candia, ο Αχμέτ Φειζάλ Κιοπρουλής, διέταξε την ολοκληρωτική καταστροφή του οικισμού, με πρόφαση της χρησιμοποίησης υλικών σε διάφορες πολιορκητικές κατασκευές (διώρυγες, τούνελ κ.ά.). Οι πραγματικοί λόγοι ήταν:

* Να συνειδητοποιήσουν οι Οθωμανοί πολιορκητές ότι πρέπει να πετύχουν το στόχο τους, να καταλάβουν την Candia.

* Να αποφευχθεί η μελλοντική χρήση της θέσης από Ενετούς που πιθανόν θα ανέκαμπταν προς επανάκτηση της πόλης.

Δύο φράσεις από το έργο "Κρητικός Πόλεμος" του Μαρίνου Τζάνε Μπουνιαλή:

Μα επήε κ’ ήβρε κατοικιά πέρα στο Μαραθίτη

κ’ είς τόνομά μου άρχισε να κτίσει Νέα Κρήτη….

Στο Μαραθίτη το΄φτειασε,    

γιατί να πάει θέλει    

λουμπάρδες να φυλάσσεται

να βλέπει το λαόν του  

να στέσει το παβιόνι ντου  

να σώσει τον καιρό ντου…

Ο Ιερός Ναός του Αγίου Ευμενίου

Ο ναός του Αγίου Ευμενίου οικοδομήθηκε στην θέση "Φεγγάρι" στην Άνω Φορτέτσα. Εθεμελιώθη το 1907 και τα θυρανοίξια έγιναν το 1909 από τον αοίδιμο Μητροπολίτη Κρήτης Ευμένιο Ξηρουδάκη. Ήταν ο πολιούχος της Φορτέτσας έως το 1968, που έγιναν τα εγκαίνια του ναού του Τιμίου Σταυρού. Η αρχική αρχιτεκτονική μορφή του ναού τετράγωνης κατόψεως, ήταν σταυρική μετά τρούλου.

Το 1937 προσετέθη στην δυτική πλευρά νάρθηκας. Τέσσερα πλευρικά τόξα δημιουργούν την βάση του τρούλου. Στο ανατολικό τόξο επικάθεται η κόγχη του Ιερού Βήματος. Η τοιχογραφική διακόσμηση στο εσωτερικού του ναού έχει ιδιαίτερο χαρακτήρα. Στο κοίλο του τρούλου έχει εικονισθεί ο Ιησούς Χριστός –Παντοκράτωρ.

Φέρει στην αριστερά ευαγγέλιο και ευλογεί με την δεξιά. Η βάση του τρούλου γραπτή ζώνη ραβδώσεων προσομοιάζει με ξύλινη επικάλυψη. Στα πλευρικά τόξα τοιχογραφικές προσομοιώσεις έναστρου ουρανού.

Άγιος Ευμένιος, ο επίσκοπος Γορτύνης

Δια τον βίο και την δράση του Αγίου Ευμενίου πληροφορούν τα δύο συναξάρια και από την σωζόμενη ακολουθία εις τα έντυπα μηνιαία. Στο πρώτο αναφέρεται η χρηστότητα η άκρα ταπείνωση του Αγίου, και η μετάβασή του στην Ρώμη, την Κωνσταντινούπολη. Ακουσίως μετέβη στην Θηβαίδα, της Αιγύπτου ίσως εξορισθείς από μονοθελητή Αυτοκράτορα, ίσως στρατευθείς εις κηρυκτική δράση, ως Απόστολος από την Γόρτυνα, πρώτη εκκλησία που ίδρυσε ο Παύλος. Την αποστολή ίσως απεδέχθη "μη βουλόμενος" λόγω γήρατος, την εξετέλεσε όμως. Απεβίωσε εις Αίγυπτο. Το σκήνωμά του μετεφέρθη στην Κρήτη και ετάφη στο όρος Ράξος όπου είχε ταφεί και ο Κύριλλος. Όμοια είναι τα βιογραφικά στοιχεία του Κυρίλλου επίσης Επισκόπου Γορτύνης.

Στο δεύτερο Συναξάριο αναγράφεται ότι ο βίος του Ευμενίου υπήρξε "υπόδειγμα χρηστότητας και αρετής": «ζήσαν ει τη αρχιεροσύνη χρόνους πολλούς... εκοιμήθη θαυματουργών και μετά θάνατον έως του νυν». Ο Ευμένιος, ο χρηστός, ενάρετος και ελεήμων ποιμενάρχης της Κρήτης μεταξύ 668-680, πιστός στην Ορθοδοξία και ενάντιος των αιρετικών (μονοθελητών και Ευτυχιανών), Αγιοποίηθη νωρίς. Δυο αιώνες μετά τον θάνατό του δημιουργήθηκε ο υμνητικός κανόνας από τον Ιωσήφ τον Υμνογράφο. Ορίσθη απ’ αρχής η εορτή του Αγίου Ευμενίου, η 18η Σεπτεμβρίου και αυτή η ημέρα παραμένει έως σήμερα. Την ίδια ημέρα τιμάται ο Άγιος και στην Δυτική εκκλησία.

www.voltarakia.gr

Φωτογραφίες: Στέφανος Ραπάνης - All rights reserved

Σημείωση: Αν σας αρέσουν τα καλά και χρήσιμα νέα, ελάτε στην παρέα μας. Αν δεν έχετε ήδη κάνει, κάντε like στη σελίδα μας στο facebook ή ακολουθήστε μας στο instagram κι εμείς θα σας ακολουθήσουμε πίσω.