Που λειτούργησε η πρώτη λαϊκή αγορά του Ηρακλείου στις αρχές του 20ού αιώνα; Τι αγόρασε από αυτήν ο στρατηγός Κατεχάκης; Ποια γνωστή εκκλησία της πόλης χρησιμοποιήθηκε ως ουρητήριο; Σε πιο σημείο του Ηρακλείου ξεφύτρωσε ολόκληρο οικοδομικό τετράγωνο και σε ποια πλατεία ο τότε δήμαρχος φύτεψε 11 ευκάλυπτους για να μη συμβεί το ίδιο;

Αυτά και άλλα πολλά ενδιαφέροντα μάθαμε όσοι ακολουθήσαμε την αρχαιολόγο Λιάνα Σταρίδα στην Κυριακάτικη ξενάγηση στο κέντρο του Ηρακλείου. Επρόκειτο για άλλο ένα επιτυχημένο βολταράκι που διοργάνωσε η Οργανωτική Επιτροπή ομάδων Κυνηγιού Κρυμμένου Θησαυρού. Μέχρι και μικροφωνική είχε, ώστε και όλοι να ακούμε και η ξεναγός μας να μη χρειάζεται να φωνάζει!

Μας είχαν τυπώσει και μοιράσει χάρτη με τα σημεία που περιελάμβανε η ξενάγηση, ενώ το καλύτερο μας το είχαν αφήσει για το τέλος: Με χορηγία του Δανδάλη και της Φήμης, λειτούργησε ξανά το περίφημο Σεμπίλ στην πλατεία Κορνάρου. Εκεί που για χρόνια οι Ηρακλειώτες απολάμβαναν το καφεδάκι και τη λεμονάδα τους, εκεί ξαποστάσαμε κι εμείς. Ενώ η ακούραστη Λιάνα Σταρίδα ολοκλήρωνε την ξενάγησή της, αναφερόμενη στο έγκλημα της κατεδάφισης της Μονής του Σωτήρος που υπήρχε στην Πλατεία Κορνάρου, κερνιόμασταν καφέ και αναψυκτικό. Όπως παλιά...

Αν χάσατε το πραγματικό βολταράκι, ελάτε τώρα μαζί μας βολταράκι νοερό. Θα σας πούμε τι μάθαμε...

* Στην πλατεία της Αγίας Αικατερίνης λειτούργησε στις αρχές του 20ού αιώνα η πρώτη λαϊκή αγορά του Ηρακλείου. Παραγωγοί έφταναν από νωρίς με τα γαϊδουράκια τους για να πωλήσουν την πραμάτεια τους, ενώ τα εγκαίνια πραγματοποίησε ο ίδιος ο Στρατηγός Κατεχάκης, ο οποίος -σύμφωνα με πηγές της εποχής- αγόρασε ντομάτες, πιπεριές και όσπρια!

* Η Αγία Αικατερίνη στο παρελθόν δεν ήταν μόνο η εκκλησία-μουσείο βυζαντινής τέχνης που βλέπουμε σήμερα. Υπήρξε μια μονή με μεγάλη ιστορία και μεγάλη περιουσία. Διέθετε σχολείο στο οποίο δίδασκαν γνωστοί λόγιοι της εποχής, νεκροταφείο, ακίνητα και κτήματα, ενώ ένας τεράστιος αριθμός εργατών και διαχειριστών εργαζόταν για την καλλιέργεια των κτημάτων και τη διαχείριση των ακινήτων που είχε στην ιδιοκτησία της η Μονή.

* Επί Τουρκοκρατίας έγινε Τέμενος η Αγία Αικατερίνη. Οι Οθωμανοί γκρέμισαν το καμπαναριό και ύψωσαν μιναρέ, ενώ έκρυψαν και τις τοιχογραφίες που υπήρχαν. Μετά την αποχώρηση των Τούρκων από την Κρήτη, η Αγία Αικατερίνη έγινε ουρητήριο και αποθήκη άχρηστων υλικών. Με την ανταλλαγή των πληθυσμών, η εκκλησία φιλοξένησε πρόσφυγες, ενώ η ιστορία της αποκατάστασής της άρχισε το 1959, οπότε και δημιουργήθηκε ο πυρήνας αυτού που είναι σήμερα, με τη μεταφορά των εικόνων του Δαμασκηνού.

* Ο παλιός Άγιος Μηνάς και ο Άγιος Ματθαίος, εξαιτίας του μικρού τους μεγέθους δε μετατράπηκαν σε τζαμιά. Συνέχισαν να εκκλησιάζονται στους δύο αυτούς ναούς οι Χριστιανοί, υπό την ανοχή των Οθωμανών. Αυτό, βέβαια, δεν εμπόδιζε τους δεύτερους να κατασφάζουν τους πρώτους με κάθε ευκαιρία. Η "ανοχή" δεν ήταν τόσο μεγάλη, ώστε να εμποδιστεί το 1821 η μεγάλη σφαγή των Χριστιανών, οπότε και μεταξύ των σφαγιασθέντων ήταν και ο μητροπολίτης Γεράσιμος Παρδάλης.

* Ο Γεράσιμος Παρδάλης ζούσε στο χάλασμα που βρίσκεται μπροστά και λίγο δεξιά από την είσοδο του μικρού Αγίου Μηνά και το οποίο είναι σήμερα ιδιοκτησία των ιδρυμάτων Καλοκαιρινού.

* Εκεί που σήμερα έχει ανεγερθεί ο Μητροπολιτικός Ναός του Αγίου Μηνά στον παρελθόν ήταν χωράφια... Χωράφια που ανήκαν σε ένα πάμπλουτο Τούρκο, τον Τσαλικάκη. Ο ίδιος άνθρωπος διέθετε μεγάλη περιουσία και στην περιοχή του Ηρακλείου, όπου υπάρχει σήμερα το ομώνυμο προάστιο. Ο Τσαλικάκης, όταν οι Τούρκοι είχαν αρχίσει να χάνουν τη δύναμή τους, είχε δεχτεί να πουλήσει έναντι ενός συμβολικού ποσού την έκταση που βρίσκεται ο "μεγάλος" Άγιος Μηνάς, προκείμενου να ανεγερθεί η εκκλησία.

* Ο "μεγάλος" Άγιος Μηνάς σχεδιάστηκε από τον αρχιτέκτονα Αθανάσιο Μούση, τον ίδιο άνθρωπο που έφτιαξε επίσης το Ναού του Αγίου Τίτου και τους Στρατώνες του Αγίου Γεωργίου, τα σημερινά δικαστήρια. Ας σημειωθεί ότι πλακόστρωση και πλατεία τότε δεν υπήρχαν, ούτε αρχιεπισκοπικό μέγαρο. Κάποια σπίτια, υπήρχαν και καταστήματα, τα οποία σιγά-σιγά αφαιρέθηκαν.

* Κι αν γύρω από τον Άγιο Μηνά "αφαιρέθηκαν" κτίρια, ακριβώς απέναντι... προστέθηκαν! Ναι, ακριβώς: Το οικοδομικό τετράγωνο μεταξύ του Αγίου Μηνά και της πλατείας Ρήγα Φεραίου (εκεί που είναι τα γραφεία της εφημερίδος "Πατρίς") δεν υπήρχαν! Μάλιστα, ο τότε δήμαρχος Γεώργιος Γεωργιάδης φύτεψε στην πλατεία 11 ευκαλύπτους ώστε να μην κλειστεί κι αυτή από κτίρια.

* Το Ηράκλειο εξαιτίας του λιμανιού του είχε την ατυχία να έχει πολλούς εσωτερικούς μετανάστες και μπόλικο χρήμα. Κάπως έτσι, όλα τα σχέδια πόλης που εκπονούνταν είχαν ως αφετηρία τους τα συμφέροντα των μεγαλεμπόρων της εποχής. Αποτέλεσμα; Σε αντίθεση με το Ρέθυμνο και τα Χανιά, το Ηράκλειο να μην έχει παλιά πόλη και μείνουν αναξιοποίητα μνημεία των οποίων σήμερα πολλοί Ηρακλειώτες δε γνωρίζουν καν την ύπαρξη!

* Στη σημερινή πλατεία Αρκαδίου, κάποτε οι Χριστιανοί φοβόταν να περάσουν! Η περιοχή από εκεί μέχρι και το Ναό του Σωτήρος, στη σημερινή πλατεία Κορνάρου ήταν στέκι Τούρκων και μάλιστα όχι εκείνων του υψηλότερου επιπέδου... Εκεί υπήρχαν καφενέδες μόνο για Τούρκους, αλλά και μια μεγάλη αγορά, κάτι σαν υπαίθρια λαϊκή...

* Η οδός 1821 δε θεωρείται μόνο σήμερα "καλός" δρόμος. Ήταν από την εποχή της Ενετοκρατίας, οπότε και τον χρησιμοποιούσαν οι ενετοί ιππότες για τους αγώνες τους και τις κονταρομαχίες τους. Τότε ο συγκεκριμένος δρόμος αριθμούσε έξι (!) εκκλησίες από την αρχή μέχρι το τέλος του...

* Ντερμιτζίδικα: Ακούμε παλιούς να χρησιμοποιούν συχνά αυτή την έκφραση σαν θέλουν να περιγράψουν θέση στο κέντρο του Ηρακλείου. Μα που είναι τελικά αυτά τα ντερμιτζίδικα; Τα κάτω ντερμιτζίδικα είναι στο goody's, τα μεσαία ντερμιτζίδικα στη 1821, στο ύψος της Μονής Οδηγητρίας. Τα πάνω ντερμιτζίδικα στην 1821, στο ύψος της οδού Κόσμων. Για χρόνια στα ντερμιτζίδικα λειτουργούσαν στιβανάδικα, μαχαιράδικα (κάποια λίγα έχουν μείνει μέχρι σήμερα στα μεσαία ντερμιτζίδικα), ενώ δεν έλειπαν από το σημείο και οι πρακτικοί γιατροί με τις... βδέλλες!

* Το κουκουλωμένο με πράσινο σκέπαστρο ακίνητο στην οδό 1821 είναι ο ατυχής ναός του Αγίου Ιωάννου του Βαπτιστή. Το κτίριο, που είναι κηρυγμένο μνημείο, δυστυχώς, πωλήθηκε ως ανταλλάξιμο. Σήμερα οι ιδιοκτήτες του, δύο στον αριθμό, ζουν στην Αθήνα και ζητούν τρελά λεφτά για να το πουλήσουν, ενώ δε μπορούν να το ενοικιάσουν γιατί είναι επικίνδυνο. Στο συγκεκριμένο ναό στο παρελθόν έχουν φιλοξενηθεί πρόσφυγες, αλλά και καταστήματα με ρούχα. Επίσης, εκεί μέσα έχουν γίνει οι πρώτες προβολές βωβού κινηματογράφου στο Ηράκλειο...

* Πίσω από γνωστό κατάστημα με καφέδες στη 1866 βρίσκεται ο Άγιος Ονούφριος. Πρόκειται για μια από τις πιο εντυπωσιακές εκκλησίες της πόλης που χτίστηκε στις αρχές του 16ου αιώνα και ήταν πανταχόθεν ελεύθερος. Επί Τουρκοκρατίας μετατράπηκε σε χαμάμ και στη συνέχεια επίσης πουλήθηκε ως ανταλλάξιμος. Ακόμα και σήμερα κάποιοι γνωρίζουν το σημείο ως "λαδάδικα" επειδή οι αγοραστές Βιτσαξάκης και Ελευθεράκης εγκατέστησαν εκεί τα λαδάδικά τους. Μάλιστα, για να χωρίσουν την περιουσία τους έχτισαν κατά μήκος του Αγίου Ονουφρίου ένα τοίχο από μπετόν! Καθώς τα χρόνια περνούσαν, εκτός από τον τοίχο ξεφύτρωσαν γύρω-γύρω σπιτάκια που εγκλώβισαν το ναό! Σήμερα μπορούμε να τον δούμε μονο από ψηλά ή αν κάποιο κατάστημα μας επιτρέψει να βγούμε από την πίσω πλευρά του...

* Καθώς, ο Άγιος Ονούφριος διατηρείται σε καλή κατάσταση, ο Δήμος Ηρακλείου πριν από κάποια χρόνια είχε κάνει μια σοβαρή προσπάθεια για την απόκτησή του. Όμως ο ένας εκ των ιδιοκτητών ζητούσε για το μερίδιό του 4 εκατομμύρια ευρώ, όπως είπε η κ. Σταρίδα! Το ποσό κρίθηκε απαγορευτικό και η προσπάθεια απαλλοτρίωσης έμεινε στη μέση...

* Στη συμβολή των οδών 1866 και Γιαννιτσών υπήρχε ο Άγιος Ιωάννης των Μαρτσέρων, των εμπόρων δηλαδή. Η εκκλησία αυτή δε σώζεται και στη θέση της έχει ανεγερθεί πολυκατοικία, στο ισόγειο της οποίας λειτουργεί το κατάστημα "Μπαρμπουνάκης". Στο διάβα των αιώνων είχαν γίνει εκατοντάδες λιτανείες ως αυτό το σημείο. Έφευγαν οι Ενετοί από τον Άγιο Τίτο ή τον Άγιο Μάρκο στις μεγάλες γιορτές (όπως της Παναγίας της Μεσοπαντήτισσας) και έκαναν λιτανεία ως τον Άγιο Ιωάννη των Μαρτσέρων.

* Έγκλημα χωρίς τιμωρία. Αν δεν ήταν ο τίτλος μυθιστορήματος, θα μπορούσε να είναι ο τίτλος της πραγματικής ιστορίας του Ναού του Σωτήρα. Ή μάλλον της Μονής, ένα τεράστιο, επιβλητικό κτίριο που έπιανε όλη τη σημερινή ("πανέμορφη") πλατεία Κορνάρου. Η Μονή ήταν καταφύγιο αρρώστων, επαιτών και κατατρεγμένων, ενώ κάθε χρόνο στη μνήμη του Χριστού οι αδελφότητες της Μονής ζητούσαν και πετύχαιναν να δοθεί χάρη σε έναν κατάδικο...

* Το τεράστιο μοναστήρι, στο οποίο δεν υπήρχε ιερό (όπως και στον Άγιο Μάρκο) επί Τουρκοκρατίας έγινε τζαμί. Στη συνέχεια (κακώς κατά την κ. Σταρίδα) μετατράπηκε σε σχολείο, γεγονός που επιβάρυνε το κτίριο (φθορές για να ανοιχτούν παράθυρα κλπ), ενώ έδωσε το ερέθισμα στη διαδικασία για να γκρεμιστεί. Ήδη είχε γκρεμιστεί ο περίβολος και είχαν ανοίξει οι δρόμοι, όμως ο σκοπός δεν είχε επιτευχθεί. Με "εργολαβικά" δημοσιεύματα για το "έκτρωμα που προσβάλει την αισθητική της πόλης" (!) αποφασίστηκε να γκρεμιστεί ως ετοιμόρροπο. Τελικά κάποιοι απέκτησαν την πολυπόθητη θέα σε πλατεία και αναβάθμισαν τις περιουσίες τους, όμως, το Ηράκλειο έχασε ένα πραγματικό θησαυρό, ο οποίος αν και "ετοιμόρροπος" είδαν κι έπαθαν μέρες και μέρες να προσπαθούν να γκρεμίσουν τους τοίχους με τα κομπρεσερ κι αυτοί να μη γκρεμίζονται...

Ευχαριστούμε την Λιάνα Σταρίδα για την υπέροχη ξενάγηση, την Οργανωτική Επιτροπή ομάδων Κυνηγιού Κρυμμένου Θησαυρού για την άψογη διοργάνωση, αλλά και για τις ωραίες επιλογές που μας προσφέρει. Ας είναι όλοι τους καλά και εις το επανιδείν!

www.voltarakia.gr