Λουμπούνια είναι το γνωστό κίτρινο έδεσμα που τρώμε μαζί με τα λοιπά σαρακοστιανά εδέσματα αυτή την εποχή. Όμως από που βγαίνει το λουμπούνι; Γνωρίζουμε ότι λουμπούνια παράγονται σε μικρές ποσότητες και στην Κρήτη; Είχαμε την εντύπωση πως δεν καλλιεργείται πια λούπινο στο νησί, όμως πέρυσι στη λαϊκή αγορά της Τετάρτης στο Μασταμπά Ηρακλείου Κρήτης, είχαμε δει να πωλούνται λουμπούνια Αγίας Βαρβάρας. Και φέτος, βλέπουμε πάλι λουμπούνια σε λαϊκές αγορές του Ηρακλείου, τα οποία αυτή τη φορά ήταν από το Οροπέδιο Λασιθίου!

Τα λουμπούνια που βλέπουμε στις φωτογραφίες του Γιάννη Παπαδάκη καλλιεργήθηκαν στο Τζερμιάδο του Οροπεδίου Λασιθίου και είναι έτοιμα για κατανάλωση.

Τα λουμπούνια είναι "ο καρπός του λούπινου και το λούπινο είναι φυτό"...

Λούπινο φυτρώνει από μόνο του στα Κρητικά βουνά και μάλιστα παλιά οι άνθρωποι ξεπίκριζαν τα λουμπούνια στις πηγές ή στα ρυάκια και τα έτρωγαν... Οι παλιοί Κρητικοί αγρότες φύτευαν λούπινο στα χωράφια τους, προκειμένου να τα λιπάνουν με φυσικό τρόπο. Γνωρίζοντας πως το φυτό είναι πλούσιο σε άζωτο, το έσπερναν, κρατούσαν τους καρπούς και όργωναν το χώμα μαζί με τα φυτά που ξεσπόριαζαν στο χωράφι.

Πρόκειται για την μέθοδο της αμειψισποράς που χρησιμοποιούσαν οι παλιοί, αγράμματοι άνθρωποι για να λιπαίνουν τα χωράφια τους σπέρνοντας ψυχανθή (κουκιά, ρεβίθια, λούπινο, βίκο κλπ). Όμως τα χρόνια πέρασαν, οι άνθρωποι εκσυγχρονιστήκαμε, μορφωθήκαμε και ανακαλύψαμε τα... αζωτούχα λιπάσματα!

Ας είναι...

Η καλλιέργεια του λούπινου στην Ελλάδα, συμπεριλαμβανομένης της Κρήτης, εγκαταλείφθηκε καθώς τα λουμπούνια θεωρήθηκαν ευτελές προϊόν...

Όμως, πριν τα λούπινα καταταγούν στην κατηγορία των ευτελών:

* Αποτελούσαν το κρέας των φτωχών εξαιτίας της υψηλής περιεκτικότητάς τους σε πρωτεϊνη.

* Στην Κρήτη απέδιδαν στα λούπινα ιδιότητες αντιδιαβητικές και ελμινθοκτόνες ιδιότητες (καταπολεμά δηλαδή τα παρασιτικά σκουλήκια του εντέρου).

* Στον πόλεμο καβούρντιζαν λούπινα με σιτάρι ή κριθάρι και αντικαθιστούσαν τον καφέ που βρισκόταν σε έλλειψη.

Ανακαλύπτοντας το λούπινο ξανά...

Σήμερα το λούπινο μπορεί να δώσει λύση στα αυξημένα έξοδα των κτηνοτρόφων σε ζωοτροφές. Συγκαταλέγεται στις εύκολες καλλιέργειες με χαμηλό κόστος παραγωγής. Η ζήτηση για λούπινο αυξάνεται, κυρίως στην Ευρώπη. Η καλλιέργειά του μπορεί να αποφέρει ένα εισόδημα από τον καρπό και να μείνει το φυτό για φυσική λίπανση του εδάφους ή για ζωοτροφή.

Ένα ενδιαφέρον άρθρο του Σάκη Κουβάτσου (Χειρουργός οδοντίατρος) δημοσιεύτηκε στα έγκυρα "Χανιώτικα Νέα". Αν έχετε χρόνο, αξίζει να το διαβάσετε!

Γράφει, λοιπόν, ο κ. Κουβάτσος: "Το Λούπινο είναι φυτό που ανήκει στην οικογένεια των ψυχανθών (Faboideae) στο γένος Lupinus. Υπάρχουν 300 είδη του φυτού και φύεται σε περιοχές της παραμεσόγειας Ευρώπης, της Ασίας και της Βόρειας Αμερικής. Η καλλιέργεια του λούπινου στην Ελλάδα έχει εγκαταλειφθεί μιας και το θεωρούσαν ευτελές προϊόν.

Επικρατέστερες ποικιλίες που καλλιεργούνται σήμερα είναι:

• το λευκό λούπινο (Lupinus albus)
• το κίτρινο (Lupinus luteus)
• το κυανό (Lupinus angustifolius) και
• το μαργαριτώδες λούπινο Lupinus mutabilis.

Τα άνθη του μπορεί να έχουν λευκό, κίτρινο, κυανό ή και μαργαριτώδες χρώμα. Η ποικιλία που συναντάμε στην Ελλάδα είναι το λευκό λούπινο (Lupinus albus)

Σύμφωνα με εκτιμήσεις η καλλιέργεια του λούπινου στην αρχαιότητα ξεκίνησε από την Αίγυπτο (Zoukovsky 1923). Όμως πιθανότερο είναι το λευκό λούπινο να καλλιεργήθηκε στην αρχαία Ελλάδα (Kurlovich, 2002), όπου υπάρχουν οι περισσότερες ποικιλίες του φυτού σε άγρια μορφή μέχρι σήμερα. Ένα άλλο είδος λευκού λούπινου που αυτοφύεται στη Βαλκανική χερσόνησο είναι το ssp. termis (Θέρμος ο ήμερος).

Οι αρχαίοι χρησιμοποιούσαν τα λούπινα ως τροφή όπως γίνεται ακόμη και σήμερα σε διάφορες χώρες. Ο Θεόφραστος ονόμασε το βότανο θέρμος. Ο Διοσκουρίδης το αποκαλούσε θέρμος ο ήμερος και ξεχώριζε δύο είδη λούπινα. Το γλυκό και το πικρό στα οποία απέδιδε θρεπτικές ιδιότητες.

Οι ωχροκίτρινοι καρποί σύμφωνα με τον Λουκιανό, ήταν απαραίτητο μέρος των δείπνων της Εκάτης, της θεάς «των νυκτίων φαντασμάτων», ενώ ταυτόχρονα αποτέλεσαν και την ειδική τροφή των επισκεπτών του Νεκρομαντείου του Αχέρωνα, σαν προετοιμασία για την επικοινωνία τους με τους νεκρούς. Τα σπέρματά τους ήταν ακόμη γνωστή τροφή των Κυνικών Φιλοσόφων και δίνοντας ως τράγημα (επιδόρπια) στα συμπόσια.

Ο Φλωρεντίνος αναφέρει ότι είναι ωφέλιμα γιατί περιέχουν άζωτο και καθιστούν τα χωράφια γόνιμα. Και αυτό είναι σωστό, γιατί το λούπινο τραβά άζωτο από την ατμόσφαιρα το οποία χρησιμοποιεί αλλά και αποθηκεύει στις ρίζες του.

Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις:

* Εδώ και χιλιάδες χρόνια το βότανο έχει χρησιμοποιηθεί εσωτερικώς χωρίς να αφαιρεθεί η πικρότητά του ως ελμινθοκτόνο.

* Το άλευρό τους χρησιμοποιήθηκε σαν διαλυτικό, μαλακτικό και καταπραϋντικό, σε τοπικά καταπλάσματα.

* Το αφέψημα τους χρησιμοποιήθηκε σε καταπλάσματα, πλύσεις, πυριάματα (θερμικά επιθέματα).

* Χρησιμοποιήθηκε με μεγάλη επιτυχία κατά χρόνιων δερματικών παθήσεων όπως εκζέματα , λειχήνες κ.α.

* Τα καβούρδιζαν όπως τον καφέ και τα έπιναν με νερό γιατί πίστευαν ότι θεράπευαν στομαχικά και αρθριτικά νοσήματα.

* Στην Κρήτη απέδιδαν στα λούπινα ιδιότητες ελμινθοκτόνες και αντιδιαβητικές.

* Είναι ωφέλιμα για προβλήματα αρθριτικών.

* Σε καταπλάσματα κάνει καλό σε προβλήματα φλεγμονών και σπυριά.

Τα λουμπούνια στην Κρήτη

Στα Χανιά λούπινα φύονται πολλά στην περιοχή του Αποκόρωνα. Παλαιότερα τα θεωρούσαν πολύ καλό μεζέ για τη ρακί. Τους καρπούς τους αποκαλούσαν στη Δυτική Κρήτη λιμπίνους, στην κεντρική Κρήτη λουμπούνους ή λουμπούνια.

Τα λούπινα βέβαια είναι πικρά και η διαδικασία για το ξεπίκρισμα τους ήταν απαραίτητη. Αυτό γινόταν ως εξής. Τα έβαζαν από βραδύς στο νερό και φούσκωναν. Το πρωί τα ζεμάτιζαν σε μεγάλες χύτρες 2 με 3 φορές. Τα άφηναν να κρυώσουν και μετά τα έβαζαν σε κρύο νερό που το άλλαζαν 2 με 3 φορές την ημέρα για μία βδομάδα τουλάχιστον.

Παλαιότερα κατά την περίοδο των δύο πολέμων καβουρδισμένα με σιτάρι ή κριθάρι αντικατέστησαν τον καφέ όταν υπήρχε έλλειψη.

Το άλευρό τους περιέχει λεγγουμίνη και αζωτούχο ουσία ανάλογη με την καζείνη του γάλακτος. Τα λούπινα περιέχουν πικρό έλαιο, φωσφορικό ασβέστιο, μαγνήσιο, ίχνη φωσφορικού καλίου και σιδήρου, λίγο άμυλο και δεν περιέχει καθόλου ζάχαρο (αυτή είναι η διαφορά του με τα άλλα ψυχανθή).

Προφυλάξεις:

Όλα τα είδη λουπίνων περιέχουν μία τοξική ουσία, τη λουπινιδίνη που μπορεί αν ληφθεί σε ποσότητα, να προκαλέσει δηλητηρίαση ειδικού τύπου, τη θανατηφόρο νόσο λουπίνωση. Τη νόσο αυτή προκαλεί κύρια ένα κτηνοτροφικό είδος λούπινου, ο «κιτρινανθής θέρμος» που καλλιεργείται στη δυτική και μέση Ευρώπη, κυρίως στη Γερμανία και που χρησιμοποιείται για διατροφή προβάτων, στα οποία προκαλεί τον θάνατο αν τρέφονται αποκλειστικά με αυτό".

www.voltarakia.gr