Την περιοχή Ατσαλένιο του Ηρακλείου τη γνωρίζουμε όλοι... Γνωρίζουμε, όμως, την ιστορία της; Γνωρίζουμε ότι δημιουργήθηκε ως αμιγώς προσφυγικός συνοικισμός και πως εκεί εγκαταστάθηκαν μικρασιάτες, οι οποίοι προέρχονταν κυρίως από τα Βουρλά; Γνωρίζουμε ότι το επίσημο όνομα του Ατσαλένιου είναι Νέες Κλαζομενές, ωστόσο το όνομα που επικράτησε προέρχεται από τον Τούρκο μεγαλοκτηματία, τον Ατσαλή, που όριζε την περιοχή;

Αυτά και άλλα πολλά για την ιστορία του Ατσελένιου θα μάθουμε όσοι βρεθούμε στις 6 το απόγευμα της Τετάρτης 31 Μαΐου στο 10ο δημοτικό σχολείο Ηρακλείου (Ισοκράτους 2). Εκεί θα μας περιμένει ο πρόεδρος του Συλλόγου Αγίου Νεκταρίου εκ Βρυούλων Κώστας Σταμούλος, ο οποίος θα πραγατοποιήσει ομιλία με θέμα: "Τα Βουρλά της Μικράς Ασίας, η εγκατάσταση των Μικρασιατών στο Ηράκλειο και η δημιουργία του Συνοικισμού Νέων Κλαζομενών - Ατσαλένιου".  

Μετά τον κ. Σταμούλο, θα μιλήσει και μια παλιά Μικρασιάτισα από εκείνες που γνωρισαν το Ατσαλένιο σε μορφές παλιότερες από τη σύγχρονη σημερινή. Η εκδήλωση, που θα κλείσει με εμφάνιση της χορωδίας του Αγίου Κωνσταντίνου, διοργανώνεται από τις Εθελοντικές Ομάδες Πολιτισμού και Τουρισμού του Δήμου Ηρακλείου και το Σύλλογο του "Αγίου Νεκταρίου του Βουρλιώτη", με τη συνεργασία της διεύθυνσης του 10ου Σχολείου, τοπικών συλλόγων και του συμβουλίου του 4ου Δημοτικού Διαμερίσματος.

Η ιστορία του Ατσαλένιου...

Όλη η εκδήλωση στο Ατσαλένιο αφορά στην ιστορική μνήμη. Όπως προκύπτει από κείμενα του δασκάλου Μ. Χετζογιαννάκη, το παλαιό Ατσαλένιο, βρίσκεται "ανατολικά της πλατείας Αναξαγόρα και επεκτεινόταν μέχρι τις "5 Ελιές", που υπήρχαν παλαιά τούρκικα κτίσματα πριν έρθουν οι πρόσφυγες. Ο συνοικισμός άρχισε να χτίζεται από τις αρχές του 1930 και μετά.

Η πλειονότητα όσων κατοίκησαν εκείνη την περίοδο στο συνοικισμό προέρχονταν από τα Βουρλά της Μικράς Ασίας (τα οποία είχαν πληθυσμό 35.000 κατοίκους). Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, από το σύνολο των παραπάνω κατοίκων των Βουρλών, 3.000 πολιτογραφήθηκαν ως δημότες του Δήμου Ηρακλείου, και από τους οποίους οι περισσότεροι εγκαταστάθηκαν στο Νέο Κλαζομενέ".

Οι περισσότεροι από τους Μικρασιάτες που εγκαταστάθηκαν στο Ατσαλένιο είχαν ως κύριο επάγγελμα τη γεωργία: Την καλλιέργεια ελιών, αλλά κυρίως αμπελιών (σουλτανίνας), τα οποία εξελίχθηκαν σε πρωτεύοντα οικονομικό παράγοντα για την Κρήτη με τη δημιουργία μεγάλων σταφιδοεργοστασίων για την επεξεργασία της σουλτανίνας, στα οποία εργάστηκε σημαντικός αριθμός από τους πρόσφυγες.

Οι Φούρνοι

Ταυτόχρονα, όμως, στην περιοχή εγκαταστάθηκαν και πρόσφυγες με άλλα επαγγέλματα... Φούρνους στη γειτονιά του Ατσαλένιου είχαν ανοίξει οι Ψυχογιουδάκης, Γιαδέλλης και Λεμπιδάκης. Ο τελευταίος μάλιστα έφτιαχνε τους καβρουμάδες, που πουλούσαν οι κουλουρτζήδες από νωρίς το πρωί στο κέντρο της πόλης, στα προάστια και έξω από τα σχολεία. Επίσης, υπήρχε και ο φούρνος του Πάσσαλη, ενώ πολλά σπίτια διέθεταν δικούς τους φούρνους, στους οποίους έψηναν τα ψωμιά και τα φαγητά τους.

Επίσης, σύμφωνα με τον Μ. Χετζογιαννάκη, εκτός των παραπάνω υπήρχε στον παραλιακό δρόμο του Ηρακλείου και ο φούρνος (και αλευρόμυλος μαζί) του Τζωρτζάκη, ο οποίος τροφοδοτούσε τα μπακάλικα όλης της πόλης με ψωμί (δίπλα στο μαιευτήριο "Μητέρα" υπάρχει ακόμα ερείπιο).

Τα ιστορικό Καφενεία

Στην πλατεία Αναξαγόρα υπήρχαν τα καφενεία: του Μιχάλη Καμπριάνη, του Εμμανουήλ Μασέλη και του Δουλγέρη.

Όπως αναφέρει στο κείμενό του ο δάσκαλος: «Αυτά τα καφενεία πέρασαν μεγάλες στιγμές, αφού εκεί συγκεντρώνονταν οι άντρες για να βρουν μεροκάματο, ενώ κυριαρχούσαν και οι συζητήσεις για την επιστροφή στην πατρίδα. Από αυτά τα καφενεία πέρασε και τραγούδησε η Ρόζα Εσκενάζη (διάσημη τραγουδίστρια της εποχής). Και ο ηθοποιός Νίκος Ξανθόπουλος, όποτε βρισκόταν στο Ηράκλειο για την προβολή των ταινιών της προσφυγιάς, περνούσε από τα παραπάνω καφενεία για να έρχεται σε επαφή με τους Μικρασιάτες».

Ο ίδιος, εκτός από τα καφενεία της πλατείας Αναξαγόρα, έχει καταγράψει και άλλα, όπως αυτό του Χιώτογλου Κωνσταντίνου ("Καρβουνιάρη"), του Αρβανίτη, το καφενείο "5 Ελιές", του "Σαβούρα", του Στωραΐτη, του Κουκιά Θανάση, του Περβολάρη, του Πασπάτη, του Πανταζή ("Κώκου"), του Γκλίτζη Μανόλη (στην Ιωνίας 2 τα τελευταία) και άλλα.

Επίσης, «υπήρχε το καφενείο του Θανάση Καμπέλη στη Φωκών, το οποίο κουβαλούσε μεγάλη ιστορία, μιας και από καφενείο που ήταν αρχικά έγινε προσκοπείο και τελικά σχολείο. Κατά την περίοδο της Κατοχής, οπότε λειτουργούσε ως σχολείο, σε αυτό πήγαιναν μόνο παιδιά που είχαν την ασθένεια "τριχώματα", για να μην κολλήσουν τα υπόλοιπα παιδιά, και είχαν δασκάλα την κ. Αριστέα. Το κανονικό σχολείο ήταν το 10ο στην οδό Περίδου (σήμερα είναι νηπιαγωγείο), με επιστάτισσα την κ. Παρασκευούλα, που μας έδινε το σταφιδόψωμο και το γάλα κάθε πρωί, και δασκάλα την κ. Μαρίκα (ξανθιά και Σμυρνιά)».

Τα μπακάλικα της γειτονιάς

Κατά το δάσκαλο, τα μπακάλικα της γειτονιάς ήταν: «Του Ξενοφώντα Καλαϊτζάκη επί της Κωνσταντινίδου, του Φυνάλη Ευάγγελου και του Λαγού επί της Ιωνίας, του Μασέλη Κωνσταντίνου επί της Φωκών, του Φατζίκη, του Βαράκλα Βασιλείου και του Φρουδαράκη επί της Παρασκευοπούλου, του Αναγνώστου Γεωργίου επί της Περίδου, του Καρβελλά Ηλία και Πετρή στη Ροδοκανάκη. Στην πλατεία Αναξαγόρα ήταν των Μασέλη Εμμανουήλ, Σταμούλου Δημητρίου, Αξιώτη Αντώνη και Δημητρίου. Από τους παραπάνω μπακάληδες, ο Μασέλης Μανόλης, ο Αξιώτης Αντώνης και ο Αξιώτης Δημήτρης, καθώς και ο Φαζίκης αγόραζαν σταφίδες (μεταπράτες) και τις πουλούσαν στα σταφιδοεργοστάσια».

Μανάβηδες, κουρείς και γαλατάδες

Οι μανάβηδες ήταν οι Καρκαλούσος Νικόλαος, Πανταζής Κώκος, Νταγιάκος, Ανθούλης, Μπουτζαλής Εμμανουήλ και άλλοι. Οι γαλατάδες ήταν οι Ροδίτης Αντώνιος, Τσαΐνης Κωνσταντίνος, Κόσνολας, Λεώντιος Μιχάλης και Εμμανουήλ Αντώνης. Κουρείς ήταν ο Γιαγάς, ο Κάμαλης, ο Τζανετής Λάμπρος, ο Χρήστου Μιχαήλ, ο Κοτζαγιώτης Αναστάσιος και άλλοι, ενώ ραφτάδες οι Σαρισάββας Νικόλαος και Κασαμπαλόγλου Δημήτριος και άλλοι.

Ποδηλατάδες ήταν ο Γαϊτάνης Παράσχος και ο Στεφανής Σάλιαρης ("Μπαλαντιζάς"). Όσο για τους ντενεκετζήδες-υδραυλικούς Κάργα Νικόλαο και Ηλία Μαρασίδη, έφτιαχναν όλα τα απαιτούμενα για το σπίτι και την αγροτιά. Τέλος, αξίζει να αναφερθεί ότι ο Χιώτογλου Κώστας, η Σταμούλου Αναστασία και ο Χατζηπαυλής πουλούσαν κάρβουνα, ξύλα και πετρέλαιο.

Γεωργικοί συνεταιρισμοί

Σύμφωνα με το δάσκαλο Μ. Χετζογιαννάκη, «στην περιοχή του Ατσαλένιου υπήρχαν δύο γεωργικοί συνεταιρισμοί: Ο πρώτος "Νέων Κλαζομενών" με 250 μέλη και ο δεύτερος "Παλαιό Ατσαλένιο" με λιγότερα μέλη. Στο Ατσαλένιο υπήρχε και ένα ελαιουργείο του Εμμανουηλίδη, στις "5 Ελιές". Ακόμα υπήρχε το εργοστάσιο του Καβάλη, το οποίο βρισκόταν επί της Ιωνίας και παρήγαγε συμπαγή τούβλα και κεραμίδια. Μετά τη 10ετία του '50 έβγαζε πιάτα, τα οποία έκανε και εξαγωγή. Ιδιοκτήτες ήταν δύο εξαίρετοι άνθρωποι, ο Γεώργιος και ο Σταμάτης Καβάλης.

Με το κλείσιμο του Συνεταιρισμού του Νέου Κλαζομενέ με απόφαση της Γενικής Συνέλευσης, τα δύο ακίνητα που είχε στην κατοχή του ο συνεταιρισμός δωρήθηκαν στον ΠΟΑ. Στο ένα από τα δύο ακίνητα έγιναν πολλές εκδηλώσεις, γιορτές, χοροεσπερίδες, Χριστούγεννα και Απόκριες. Σ' αυτές τις εκδηλώσεις, μουσική έπαιζαν οι Φατσής Βασίλειος στο βιολί, Καρέλης Νίκος, επίσης βιολί, και οι δύο γιοι του, Λευτέρης στην τρομπέτα και Σταύρος στο σαντούρι. Επίσης, μουσικός ήταν και ο Χατζηνικολής».

ΠΟΑ: Η ομάδα του Ατσαλένιου

Ο ΠΟΑ, η ομάδα του Ατσαλένιου, ιδρύθηκε το 1951 από τον Καϊσαρλή Ευάγγελο ("Βαγγελάκη"), από τον Γκογκόση Νικόλαο, από τον Μασέλη Γεώργιο, από τον Δεμενόπουλο Εμμανουήλ, τον "Σαμψών" και άλλους πολλούς.

Σύμφωνα με το δάσκαλο, «μερικοί από τους ποδοσφαιριστές που έμεναν στο Ατσαλένιο και έπαιξαν προπολεμικά μπάλα ήταν τα αδέλφια Μαέρηδες, ο Σεβνταλής, τα αδέρφια Ροδίτης Λευτέρης και Αντώνης, ο Καρασταμάτης, ο Πανταζής Εμμανουήλ, ο Λιάπης Νικόλαος, ο Συνάνης Χρήστος, ο Πολυχρόνης Βαγγέλης, ο Πολυκράτης, ο Φρουδαράκης και άλλοι...

Από την Κατοχή και μετά υπήρξαν και οι: Βάβουλας Δημήτριος, Καρασάββας Ιωάννης, Μασέλης Πάνος, Γιώργος και Στεφανής Μπαλτατζής, Κουντούρης Μανώλης, και Χατζηπάνου. Οι παραπάνω έπαιξαν σε ομάδες όπως ΕΓΟΗ, ΟΦΗ και Εργοτέλης».

www.voltarakia.gr

ΠΗΓΗ: Τα γραπτά του δασκάλου Μ. Χετζογιαννάκη.